ඓතිහාසික වංශකතාවන් ගණනාවක් දරාගෙන ඉන්න මේ පර්වතය පිහිටලා තියෙන්නේ දඹුල්ලේ ඉඳන් කිලෝමීටර 18ක් විතර දුරින්. මාතලේ දිස්ත්‍රික්කයේ මායිමේ කිඹිස්ස ප්‍රදේශයේ පිහිටලා තියෙන මෙම පර්වතය ආසන්න වශයෙන් අඩි 600ක් විතර උසයි. මේක ඛාදනයට ලක්වූ ගිණිකන්දකින් පිටවී සිසිල් වුණු ආග්නේය පාෂාණ යන්ගෙන් නිර්මාණය වුනා කියල තමා කියවෙන්නේ. ශේෂ වූ කඳුපන්තියක් මත පිහිටා ඇති මෙය සෑම දිශාවකින්ම ගත්තාම ප්‍රපාතයක් විදිහට තමයි තියෙන්නේ. අන්න ඒ නිසාම තමා සීගිරිය බලකොටුවක් වශයෙන් තෝරගන්න හේතුව වෙන්න ඇත්තේ. දිගින් කිලෝමීටර 3ක් හා පළලින් කිලෝමීටරයක ප්‍රමාණයේ විහිදී ඇති මෙහි මුදුන අක්කර තුනක වපසරියකට හිමිකම් කියනවා. ඓතිහාසික පොතපත සඳහන් කරන ආකාරයට සීතිරිය 5වන සියවසේ අග භාගයේ නිර්මාණය කරන ලද්දක් වුනත් දැන් දැන් එහි ඉතිහාසය රාවණ රජුන්ගේ යුගය දක්වා විහිදෙන බව කියැවෙනවා.
"නැඟී ඇති බලනට - බැලීමි සිහිවියන් සිහිගිරි මනෙදාළ පුරයි සරි - බලන රිසිව බෙයන්ද්"
ක්‍රි.ව. 5 වැනි සියවසේ කාශ්‍යප රජු විසින් තනන ලද පුරාණ මාළිගයක් සීගිරියෙහි ඇත්තේය. කාශ්‍යප රජු සීගිරිය මුදුනේ මාළිගාව තනද්දී රාවණ රජුගේ මාළිගයෙහි නටඹුන් හමුවූ බවට කතාවක්ද පවතී. පර්වතයේ සමතලා මතුපිට එම මාළිගයෙහි නටඹුන් තිබේ.
තවද සීගිරි බිතු සිතුවම් ශ්‍රී ලංකාවේ මෙතෙක් ආරක්ෂා වී ඇති ආදිතම චිත්‍ර අතරට එක් වේ. සීගිරි බිතු සිතුවම්වල දක්නට ඇති විශේෂත්වය නම් මිනිස් ප්‍රමාණයට වඩා තරමක් කුඩා සුකුමාල ලලනාවන්ගේ රූප පමණක් වීමත් ඒවා ඉඟටියෙන් ඉහළ නග්න රූප පමණක් වීමත්ය. මෙම චිත්‍ර ඇඳීමේදී දේශීය අමුද්‍රව්‍ය භාවිතා කොට ඇති අතර වර්ණ සකසා ගැනීමේදී වියළි කලාපයේ බහුලව දක්නට ඇති අමුද්‍රව්‍ය භාවිතා කර තිබේ. එනම්,ගොකටු කිරි, මකුළු මැටි, රණවරා ආදිය වේ. ලලනාරූප පින්තාරු කිරීමේදී ස්වභාව ධර්මයා අනුව දැක්වීමට ශිල්පියා උත්සාහ නොකර ඇති අතර වර්ණ මඟින් අඳුරු ආලෝකය ගෙන රූපවල ත්‍රිමාණත්වය මතු කිරීමට ශිල්පියාගේ තෙලිතුඩ සමත් වී තිබේ. එසේම ලලනාරූප ශරීර හැඩයන්ට අනුකූලව තෙලිතුඩ හසුරුවාලීම නිසා සීගිරි සිතුවම් ඈතට පෙනෙනුයේ වර්ණයෙන් අඹන ලද රූප ලෙසය. සාහිත්‍යයේ කල්පිතයන්ට එකඟව දක්වා ඇති අගින් සිහින් වූ ඇඟිලි, සිහිනිඟ, මස්පිඩු පිරුණු පුළුලුකුල, වට වූ පුන්පියයුරු, දෙතොල් සහ දෙකොන සිහින්ව ගිය දිගු ඇස් සීගිරි සිත්තමින් අලංකාර කර තිබේ. දැනට අපට සීගිරියෙන් හමුවනුයේ චිත්‍ර 22ක් වැනි සුළු ප්‍රමාණයකි. ක්‍රි. ව. 8 වන ශතවර්ෂයේ දී ලියවී ඇති සීගිරි කුරුටු ගීයකට අනුව රන්වන් ලියන් 502 කගේ චිත්‍ර පිළිබඳව සඳහන් වේ.
තවද සීගිරි චිත්‍ර පිළිබඳව එච්.සී.පී.බෙල් මහතා මෙම චිත්‍ර ලෙන්වලින් දැක්වෙන්නේ රන්වන් කාන්තාවන් කාශ්‍යප රජුගේ අන්තඃපුර ස්ත්‍රීන් බවත් නිල්වන් කාන්තාවන් ඔවුන්ගේ සේවිකාවන් බවත් ළඳුන්ගේ අත මල් හා මල් බඳුන් ඇති හෙයින් ඔවුන් සීගිරිය ආසන්නයේ ඇති පිදුරංගල විහාරය වන්දනයට යන බවද කියයි. වින්ස්ටන් ස්මිත් මහතා ද මෙම මතය අනුමත කර ඇත. ආනන්ද කුමාරස්වාමිගේ මහතා සීගිරි චිත්‍රවලින් උඩුකය පමණක් දැක්වෙන හෙයින් මෙන් ම, වළාකුළුවලින් මතු වී එන ස්වරූපයක් නිර්මාණය කොට ඇති බැවින් ඔවුන් සීගිරි අන්තඃපුර කාන්තාවන් නොවන බවත් දිව්‍ය අප්සරාවන් ස්වකීය සේවිකාවන් සමඟ සීගිරි ගල මුදුනට පැමිණ මල්වැසි වැස්සවීම සිදුකරන බවත් ප්‍රකාශ කර ඇත. නන්දදේව විජේසේකර මහතා "රජුගෙ ඇතවුරෙන් අපි නොයමුයි හඟිමින් ඔවුහු සිටිති."යන කැටපත් පවුරෙහි ඇති කුරුටු ගීයකට අනුව ස්වකීය වල්ලභයා වූ කාශ්‍යප රජුගේ වියෝවෙන් ශෝකයට පත්වන ඔහුගේ අන්තඃපුර කතුන් නිර්මාණය කෙරෙන බව ද මාර්ටින් වික්‍රමසිංහයන් මෙම චිත්‍රවලින් දිය කෙළියක් දැක්වෙන බවත් මහාචාර්ය සෙණරත් පරණවිතාණ මහතා විසින් රන්වන් කාන්තාවන් තුළින් විජ්ජුලතා හෙවත් විදුලියත්, නිල්වන් කාන්තාවන් තුළින් මේඝලතා හෙවත් වළාකුළුත් නිරූපණය කෙරෙන බවත් ප්‍රකාශ කර ඇත. සිරි ගුනසිංහ විසින් තර්ක කළේ සීගිරිය හුදෙක් සෞන්දර්යය වින්දනය කිරීම සඳහා වූ විවේකස්ථානයක් වශයෙන් කාශ්‍යප රජු විසින් ඉදි කරනු ලැබූ බව යි. ඒ අනුව සීගිරි සිතුවම්වල දැක්වෙන කාන්තාවන් හුදෙක් සුන්දරත්වය අරමුණු කරගෙන සිතුවමට නැඟුණු සාමාන්‍ය ස්ත්‍රී රූප බවත් ඒවායේ වෙනත් සංකේතාත්මක හෝ ආගමික අර්ථයක් නොමැති බවත් ඔහු වැඩිදුරටත් තර්ක කරයි.
සීගිරියේ විශේෂ ලක්ෂණ විදිහට නාගරික සැලසුම්කරණය, ආරක්ෂාව පිළිබඳ උපක්‍රම, පාරිසරික නසම්බන්ධතාවයේ ඇති දායකත්වය, ලෙන් නිර්මාණය, ගොඬනැඟිලි ඉඳිකිරීමේ වාස්තු විද්‍යාව, නිර්මාණකරණය සඳහා ගල් භාවිත කිරීමේ ස්වරූපය, හුණුගල් භාවිතය, ගඩොල් භාවිතය, ක්‍රි. ව. 5වන සියවසේ පැවති නාගරික සැලසුම් ක්‍රම හා භූමි නිර්මාණ ක්‍රම, ඉංජිනේරු විද්‍යාව, ජල තාක්ෂණය (ජල උද්‍යානය,වතුර මල්,පොකුණු), ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය, කලා ශිල්ප හා සාහිත්‍ය (කැටපත් පවුර, සීගිරි බිතු සිතුවම්, සිංහ පාදය) හා එකල පැවති ජන ජීවිතය (කැණීම්වලදී හමු වූ දෑ, සීගිරි සිතුවම්වල ඇති ආභරණ, ඇඳුම් ආයිත්තම්) ආදිය දක්වන්න පුලුවන්.
1938 දී සීගිරිය මුද්දරයක පසුබිම් කරල තියෙනවා. ඒ ඉංග‍්‍රීසි පාලනය පැවැති එකල ප‍්‍රධානියා වූ හයවන ජෝර්ජ් රජුගේ රූපය සමග සිගිරි ගල තියෙන විදිහට. 50, 60, 80 දශක වලදී ශ්‍රී ලංකාවේදී ද ඉන්දියාව, එංගලන්තය, ජපානය ආදි රටවල් මෑත අතීතයේද සිගිරිය බළකොටුව සංකේතවත් කල මුද්දර ලොවට හදුන්වාදීල තියෙනවා. එදා සිලෝන් වල ශත දහයට මිලකරල අදවන විට යුරෝ ශත 95ක් හෙවත් රුපියල් 170 කට විතර මිළ වෙනව. ඒ සිගිරි බළකොටුවෙන් සැරසූ යුනේස්කෝ ලාංචනය පසුබිමට එක් කළ මිලිමීටර් 40×26 තිරස් හැඩති කුඩා මුද්දරය යුරෝ ශත 95කට. එය එක්පත් ඉරුවකට මුද්දර 50ක් ලෙස සකස් කොට මුද්දර ලක්ෂ හයක් ප‍්‍රංශ තැපැල් පොලට නිකුත් කලා.
සීගිරියේ ඉඳන් පොළව යටින් ජල මාර්ග ගමන් කල හැටි, ඒ වගේම උද්‍යාන හා එම උද්‍යාන වල තවමත් ක්‍රියාත්මක වෙන වතුරමල් ක්‍රියාත්මක වෙන හැටි වගේ දේවල් එක්ක තාමත් මේ පර්වතය හංගපු රහස් ගොන්නක් තියෙනවා. සීගිරියේ එක පැත්තක විතරයි තාම කැනීම් කරල හොයාගෙන තියෙනානේ. අනිත් පැත්තේ වැඩ සෙමින් ආරම්භ කරල තියෙන්නේ. ඉතින් එක පැත්තක කල කැනීම් විතරක් සීගිරිය 8 වෙනි ලෝක පුදුමය කරල තියෙනවා නම් හිතන්න සීගිරිය සම්පූර්ණ කැනීම් කරල ඉතිහාසය ගොඩ ගද්දී ඒකේ තාක්‍ෂණික රහස් එලියට එද්ද මොන තරම් වටිනකමක් ලැබේවිද කියල. සීගිරිය ගැන මහා පරිමාණයෙන් ලියන්න ගියොත් පොතක් ලියන්න ඕනි.
දවස දෙවනි අදියරට වුනේ සීගිරිය එක්ක ගසට පොත්ත වගේ බද්ධ වෙලා තියෙන පිදුරංගල කන්ද. මේක මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර 340ක් පමණ උස්වූ කන්දක ඉදිකරනු ලැබූවක්. ජනප්‍රවාදගත තොරතුරු අනූව පළමුවන මුගලන් රජු, කාශ්‍යප රජු සමග යුධ වැදිමට පෙර මෙම විහාරයේ වැඩ කටයුතු නිමකිරීමට රන් පිදූ බවත්, ඒ අනූව රන්+පිදූ+ගල යන්න පසුකාලීනව පිදුරංගල බවට පත්වූ බවට විශ්වාස කරේ. තවත් ජනප්‍රවාදයකට අනූව භික්ෂූන් වහන්සේලා වෙනුවෙන් පූජා කොට ඇති මෙම ආරණ්‍ය සහිත ගලට, පිදූ ආරණ්‍ය ගල යන්න ව්‍යවහාර වූ බවත්, පසුකාලීනව එය පිදුරංගල වූ බවත් පැවසෙනවා. තවද ඒ වගේම ශිලා ලේඛන වල සඳහන් වෙන විදියට කාශ්‍යප නිරිඳුන්ගේ දියණිවරුන් සහ රජුගේ නමද යොදාගනිමින් ඈත අතීතයේදී මේ විහාරය බෝධි උත්පලවන්නා කාශ්‍යප ගිරි විහාරය හෙවත් බෝ උපුල්වන් කසුප්ගිර වෙහෙර නමින් ද හඳුන්වා තිබෙනවා. සීගිරියේ ඉඳන් කිලෝමීටර 2.5ක් විතර ගියාම ඉනාමලුව ප්‍රදේශයේ පිදුරංගල පිහිටලා තියෙනවා. පිදුරංගලට වසර දහස් ගණනක් ඈතට විහිදුණු ඉතිහාසයක් තිබෙනවා. මෙහි ඉතිහාසය සීගිරියටත් වඩා අතීතයකට දිවයන අතර ක්‍රි. පූ. දෙවන හා පළමුවන සියවස කාලයේ පටන් පැරණි බෞද්ධ මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස ක්‍රියාත්මක වී තිබෙනවා. ක්‍රි .ව. 477 – 495 අතර කාලයේ දී සීගිරිය සිය පාලන මධ්‍යස්ථානය කරගෙන රජකම් කළ කාශ්‍යප රජු මෙහි විශාල සංඝාවාසයක් හා බෞද්ධ අධ්‍යාපන මධ්‍යස්ථානයක් ඉදිකර එය රහතන් වනහ්සේලාට පූජා කළ බැව පතපොතෙහි දැක්වෙනවා. එහිදී පිදුරංගල නැගීමේ ගමන ආරම්භ කරන ස්ථානය වම්පස කාශ්‍යප ස්ථූපය නම් ගරාවැටුණු චෛත්‍යයක නටඹුන් බලන්න පුලුවන්. මෙය කාශ්‍යප රජුගේ මරණයෙන් පසු ඔහුගේ ආදාහන පූජ්‍යෝත්සවය සිදුකළ ස්ථානය ලෙස සැලකෙනවා. පිදුරංගල පර්වතය පාදමේ පිදුරංගල රජමහ විහාරය හමුවෙනවා. ලෙන් විහාරයක් වන මෙහි සීගිරියේ මෙන්ම පැරණි චිත්‍ර දැකගත හැකියි.
ගමනෙහි පළමු කොටසෙහි ගල් පඩි හා අත්වැට ඉදිකර තිබෙන අතර එහි අවසාන කොටස මඳක් අපහසු නැගීමක් ඇති තරමක් තීව්‍ර එකක්. ඓතිහාසික වටිනාකමකින් යුතු තවත් ඉපැරණි ලෙන් විහාරයක් ගමනේ අතරමඟ දී හමුවන අතර, වර්තමානය වන විට මෙහි ඉතිරිව ඇත්තේ නටඹුන් කිහිපයක් පමණයි. මෙහි මීටර 12.5ක දිගකින් යුතු සෙල්මුවා සැතපෙන බුදු පිළිම වහන්සේ නමක් ඇති අතර එහි ගරා වැටුණු සමහර තැන් මෑත යුගයේ නැවත පිළිසකර කර තිබෙනවා. මෙහි හිස සහිත කොටස මීට වසර 50කට පමණ පෙර නිදන් සොරුන් විසින් විනාශ කර ඇති අතර, මෑතක දී ප්‍රතිසංස්කරණය කර ඇති දේවලට එයත් අයත් වෙනවා. පර්වතය මුදුනට ළඟා වූ පසු හාත්පස මනස්කාන්ත දර්ශනයක් පෙනීමට පටන්ගන්නවා. විශේෂයෙන් ම මෙහි සිට සීගිරිය ඉතා අලංකාර ලෙස දිස්වෙනවා. මෙහි උස ම ස්ථානයේ ඉපැරණි චෛත්‍යයක නටඹුන් හමුවෙනවා. පිදුරංගල මුදුනතට සීගිරිය පෙනෙන්නේ යම් සේ ද, සීගිරිය මුදුනටත් පිදුරංගල එලෙස ම පෙනෙන අතර කාශ්‍යප රජ සමයේ දී කාශ්‍යප රජු මාළිගයේ සිට ම පිදුරංගල වැඳ පුදාගැනීම සිදුකළ බැව් කියැවෙනවා. සීගිරි චිත්‍රවල ඇති ළඳුන් මල් රැගෙන පිදුරංගල වැඳීම සඳහා යන ලෙස දක්වා ඇති බැව් සැලකෙනවා.
පිදුරංගල අවසානයේ අපි කණ්ඩලම බලන්න හිටියා වුනත් මහ වැස්සක් එක්ක කණ්ඩලම බැම්ම උඩට එද්දි රෑ වෙන්නත් ඇවිත්. ඒත් එතනට පේන පිදුරංගල සීගිරිය වගේම වැස්සත් එක්ක හැඩ වුන කණ්ඩලමත් අමුතු හැඟීමක් ඇති කරනවා. ඒ තැන නම් මට ලස්සනම ලස්සන හවසක්. ඉතින් එතැන ඉඳන් ටිකක් වෙලා වැස්ස බලපු අපි නවතැනට පිටත් වුනා.
